नेपालमै पहिलोपटक ‘स्क्रब टाइफस’ रोग सार्ने एक प्रकारको किरा ‘माइट’ मा ब्याक्टेरिया (जीवाणु) भएको पुष्टि भएको छ । उक्त ब्याक्टेरियाको नाम वरेन्सिया सुसुगामुसी हो । इपिडिमियोजोजी तथा सरुवा रोग महाशाखाले बाह्य विशेषज्ञसहितको टोली ल्याएर चितवनका मुसामा गरेको अध्ययनबाट यस्तो पुष्टि भएको हो ।
सन् १९९७ ताका नेपालमा माइट भएको पत्ता लागेको भए पनि सङ्क्रमित छ छैन भनेर परीक्षण भएको थिएन । “यसपटकको परीक्षणले भने माइट पनि सङ्क्रमित रहेको प्रमाणित भयो”, इपिडिमियोलोजी शाखाका प्रमुख डा. गुणनिधि शर्माले भने – “यसरी पत्ता लागेको यो नेपालमै पहिलो हो ।”
थाइल्यान्डबाट आएका ५ जना विशेषज्ञसहितको टोलीले पिसिआर टेस्टबाट यसरी माइट सङ्क्रमित भएको प्रमाणित गरेको उनले अाइतबार जानकारी दिए ।
नेपालकै सबैभन्दा बढी स्क्रब टाइफस रोगको सङ्क्रमण भएको जिल्ला चितवनमा आएर प्रविधिज्ञसहितको टोलीले १० वटा मुसा र माइटको नमुना सङ्कलन गरी लगेको थियो । दश मुसामध्ये ७ वटामा माइट पाइएको थियो ।
स्क्रब टाइफस सङ्क्रमण भएको क्षेत्रमै पुगेर टोलीले नमुना सङ्कलन गरी लगेको थियो । सो क्रममा मुसाको महत्वपूर्ण अङ्गसमेत परीक्षणका लागि काठमाडौँ लगिएको थियो । परीक्षणका क्रममा मुसामा समेत रोग सङ्क्रमण भएको पाइएको डा. गुणनिधि शर्माले जानकारी दिए ।
थाइल्यान्डबाट आएका कीटजन्य रोग तथा प्रयोगशालाविज्ञले रोग र किराबारे नेपालका स्वास्थ्यकर्मीलाई प्रशिक्षणसमेत दिएको जनाइएको छ ।
यही भदौ २४ गते आएको टोलीले मुसाका अङ्ग र माइटसहित चितवनका स्थानीय गाउँलेका ८६ नमुनासमेत सङ्कलन गरेर टोली २७ गते फर्किएको थियो । चितवनको शारदानगर, पार्वतीपुर, शङ्करचोक र विकास चोक क्षेत्रमा मुसा समाएर नमुना सङ्कलन गरिएको थियो ।
चितवनमा रोग सङ्क्रमणको अनुसन्धानका लागि आएका महाशाखाका जनस्वास्थ्य अधिकृत रेशम लामिछानेले चितवनमा पछिल्लो समयमा सङ्क्रमण दरमा भने कमीको सङ्केत देखिएको बताए । दोस्रो विश्वयुद्धका बेला जापानको सेनामा पहिलोपटक यो रोग देखिएको थियो । जापानमा पत्ता लागेकाले यसलाई ‘सुसुगामुसी’ भनेर भनिएको हो ।
१ वर्षअघि मात्रै नेपालमा सङ्क्रमण भएको पुष्टि भएको स्क्रब टाइफस रोगबाट अहिलेसम्म ८ जनाको मुत्यु भएको महाशाखाले जनाएको छ । महाशाखा अन्तर्गत इपिडिमियोलोजी शाखाका प्रमुख डा. शर्माले नेपालका ३७ जिल्लामा सङ्क्रमण देखिएको यो रोगका कारण ८ जनाको ज्यान गइसकेको बताए । अघिल्लो वर्ष १ सय १ जना सङ्क्रमित भएका पाइएको थियो । यसरी मृत्यु हुनेमा कैलालीका र सङ्खुवासभाका २–२ जना छन् ।
यस्तै चितवन, गुल्मी, भोजपुर र तनहुँका १–१ जनाको ज्यान गएको शाखाले जनाएको छ । शाखा प्रमुख डा. शर्माले अाइतबार दिएको जानकारीअनुसार नेपालमा अहिलेसम्म २ सय ७५ जनामा स्क्रब टाइफस लागेको पाइएको छ । सबैभन्दा बढी चितवन जिल्ला घर भएका मात्रै ९९ जना सङ्क्रमित भएका छन् । अरू ३६ जिल्लाका बिरामी छन् ।
जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय चितवनका कीट नियन्त्रण निरीक्षक रामकुमार केसीले जिल्लामा भरतपुर अस्पताल, चितवन मेडिकल कलेज र नारायणी सामुदायिक अस्पतालमा यो रोगको परीक्षण हुँदै आएको बताए । यसमा भरतपुर अस्पतालमा भने सरकारले नै कीट उपलब्ध गराइएकाले निःशुल्क परीक्षण हुन्छ ।
चितवनका फिजिसिएन डा. शीतल अधिकारीले समयमै अस्पताल आए उपचार सहज भएको जानकारी दिए । प्रायःजसो झाडी, खेतवारी, वनजङ्गल, घरवरिपरिको झाडी, घुरान हुने ठाउँमा देखिने गर्छ । मानिसबाट मानिसमा रोग सर्दैन ।
मुसाको एक प्रकारको तरल पदार्थ खाएर माइट बस्छ । अघाएपछि माइट जातको किरा झारमा झर्छ । त्यही झारमा मानिस पुग्दा टाँसिन्छ र सङ्क्रमितले टोक्दा सर्छ । टाउको दुख्ने, १ सय ४ जति ज्वरो आउने, कामज्वरो आउने, घाँटीवरिपरि मसिना बिमिरा आउने, पसिना आउने तथा ग्रन्थी सुनिने यस रोगका लक्षण हुन् ।
