सेमजोङका केही पढेलेखेका किशोरीबाहेक अन्यलाई महिनावारी हँुदा सेनेटरी प्याड प्रयोग गर्नुपर्छ भन्ने जानकारी थिएन । अहिले समय बदलिएको छ । गाउँका धेरै महिला महिनावारी हुँदा सेनेटरी प्याड प्रयोग गर्छन् ।
आफ्नै घरआँगनमा अर्गानिक तरिकाबाट सेनेटरी प्याड उत्पादन हुन थालेपछि भने यहाँका धेरै महिलाले यसको प्रयोग गर्न थालेका हुन् । यसअघि बजारको प्याडसम्म प्रयोग नगरेका महिला गाउँघरमै उत्पादन गरेको आफ्नै आँखाले देखेपछि भने दङ्ग छन् । कान्छी तामाङ भन्छन्, ‘‘पहिले महिनावारी हुँदा कपडा प्रयोग गर्थें । काम गर्न निकै असजिलो हुन्थ्यो । कहिले घाम नलाग्ने हुँदा धोएर सुकाउँदा पनि सुक्दैन्थ्यो । अहिले त गाउँमै तयार गरेको प्याड प्रयोग गर्छु । निकै सजिलो रैछ । धुने झन्झटबाट मुक्त भइयो । एउटा प्रयोग गर्दा दिनभरलाई पुग्छ ।’’
तामाङ र दलित समुदायको बाहुल्यता भएको यो गाविसका अधिकांश महिला अहिले आफँै प्रयोगपछि सजिलै व्यवस्थापन गर्न सकिने कम मूल्यको अर्गानिक सेनेटरी प्याड उत्पादनमा लागेका छन् । यसलाई सजिलो र भरपर्दो साधनका रुपमा बुझेको स्थानीयवासी सुनीता तामाङले बताइन् । ६ सय ९० घरधुरी रहेका सेमजोङका अधिकांश पुरुष रोजगारीका लागि मुलुकबाहिर छन् ।
पहिले श्रीमान्ले पठाएको रकमबाट घरव्यवहार चलाउँदै आएका महिलले आफ्ना लागि अत्यावश्यक साधन उत्पादन गरी प्रयोग गर्ने मात्र होइन आम्दानीको बाटो पनि पहिल्याएका छन् ।
आफँै स्वावलम्बी बन्नुपर्छ र घरव्यवहारको काममा हिस्सेदार बन्नुपर्छ भन्ने सोचले उनीहरु सेनेटरी प्याड उत्पादनमा लागेको बताउँछन् ।
महिनावारी भएका समयमा प्रयोग गर्ने प्याड स्वस्थ र सफा हुनुपर्छ भन्दै उनीहरु गाउँमा नै अगार्निक सामग्री प्रयोग गरी सेनेटरी प्याड बनाउन लागिपरेका हुन् । भूकम्पपछि घटेको मनोबललाई ऊर्जामा बदलेर आयआर्जनमा लगाउने कार्य जर्मन विकास सहयोग (जिआइजेट) को रिकभरी कार्यक्रमले गरेको हो । यो कार्यक्रमले गाविसको सेमजोङ साना किसान सहकारी संस्थामा रहेका महिलालाई समेटेर प्याड बनाउने तालिम दिई उत्पादनका लागि ५ लाख पर्ने मेसिन पनि उपलब्ध गराएको छ ।
भूकम्पले बस्ने बास भताभुङ्ग बनाएको भएपनि हातमा सीप आएपछि पाल र जस्ताले बेरेर बनाएको टहरोमा रात बिताएर पनि महिला उद्यमशीलतामा लागेर नमुना बनिरहेका छन् । दैनिक ५ सय प्याड उत्पादन गर्ने गरेको बताउँदै सहकारी संस्थाकी अध्यक्ष तथा कम लागतको अर्गानिक प्याड उत्पादन कार्यक्रमकी संयोजक मीना तामाङले यो उत्पादन अहिले गाउँमा नै खपत हुँदै आएको बताइन् ।
उनले भनिन्, ‘‘हामीले यो उत्पादनलाई बढाएर दैनिक ३ हजार पु¥याउने लक्ष्य लिएका छौँ । हामीले अहिलेको उत्पादनले गाविसको माग पूरा गर्न सकेका छैनौँ ।’’ उनले स्थानीयरुपमा नै प्याड उत्पादन हुन थालेपछि छिमेकी गाविसबाट पनि यसका माग हँुदै आएको बताइन् । ‘‘बिस्तारै यसलाई बाहिर गाविस र जिल्लामा निर्यात गर्ने सोच छ । आफ्नै भवनमा सरेपछि हामीले उत्पादनमा वृद्धि गर्छौँ”, उनले भनिन् ।
रिकभरी कार्यक्रममार्फत उत्पादन कार्यक्रम हेरिरहेका जिआइजेटका वरिष्ठ कार्यक्रम अधिकृत यादव ओझाले सामान्य लाग्ने कुरा भए पनि महिनावारी हँुदा प्रयोग हुने साधनले स्वास्थ्यमा असर पर्ने भएकाले गाउँका महिलालाई यसतर्फ सचेत गराउँदै आफँै उत्पादन गर्न प्रेरित गरिएको बताए । १२ ग्रामको प्याड बजारमा पाइने प्याडभन्दा राम्रो, केमिकलरहित तथा राम्रोसँग सोस्ने क्षमता रहेको संयोजक तामाङ बताउँछन् ।
बजारमा पाइने प्याडमा प्लास्टिकसहित केमिकल पनि मिसाएर बनाइएको हुनाले त्यसले स्वास्थ्यलाई प्रतिकूल प्रभाव पार्ने र बाहिर पसलमा बेचिने सेनेटरी प्याडभन्दा उच्च गुणस्तरको रहेको छ । ६० रुपैयाँमा एउटा प्याकेटमा किन्न सकिने यसमा ८ वटा प्याड हुन्छ ।
भाडाको घरमा मेसिन राखी उत्पादन सुरु गरिएको भए पनि छिट्टै आफ्नै भवनमा राख्ने गरी कार्यक्रमले गाविसका २० जना महिलालाई डकर्मी तालिम दिएर भवन निर्माणमा सहयोग गरेको छ ।
