बडादसैंको अष्टमीका दिन बुधबार मिथिलाका नारीहरूले सौभाग्यवती बन्ने माग एवं सन्तानको कामना गर्दै देवी दुर्गा भवानीको ‘खोइँछ’ (पोल्टा) भर्ने विधि सम्पन्न गरे ।
नवरात्र सुरु भएदेखि नै देवी दुर्गाको उपासना गर्दै आएका विवाहित मैथिल महिलाले शक्तिपीठमा दुबो, धान, बेसारको गिँड, सिन्दुर, सुपारी, पान र भेटीसहितको पोका देवी दुर्गाको पोल्टामा चढाउँदै पराम्परागत खोइँछ भर्ने विधि सम्पन्न गरेका हुन् । सो विधिका सन्दर्भमा भगवती दुर्गा असोज शुक्ल प्रतिपदाका दिन माइत आउने, ९ दिनसम्म माइतमै बस्ने र दशमीका दिन ससुराली (घर) फर्कने गर्दछिन् भनी खोइँछ भर्ने मान्यता रहेको पाइन्छ ।
पण्डित मिथिलेश ठाकुरका अनुसार यस पटक भगवतीको आगमन डुङ्गा र प्रस्थान हात्तीमा रहेको छ । डुङ्गामा आगमन र हात्तीमा प्रस्थानलाई सुखदको सूचक मानिन्छ । मिथिलाञ्चलको पुरानो परम्परा रहेको यो विधि पूरा गर्न रातिदेखि नै शक्तिपीठ, देवीमन्दिर र देवीको प्रतिमास्थलमा विवाहित मैथिल महिलाको घुइँचो लागेको थियो ।
खोइँछ भर्ने परम्परा कोखसँग सम्बन्धित भएकाले भगवती दुर्गाको सान्निध्यले आनन्द, सुख, आरोग्य र जन्म धन्य हुने विश्वासले मैथिल महिलाहरूले खोइँछ भर्ने गरेको प्राध्यापक परमेश्वर कापडी बताउँछन् । भगवतीको उपासना मातृपूजा भएकाले यो शारीरिक, मानसिक र आमाको शक्ति जागृतिसँग पनि सम्बन्धित रहेको उनको भनाइ छ ।
खोइँछलाई जनभाषामा खोइँछा पनि भनिन्छ । खोइँछ दिनुलाई समृद्धि, परिपूर्णता, र भावनात्मक शुभाशीषको प्रतीक मानिन्छ । यसको सम्बन्ध आँचलसँग हुन्छ । आँचल महिलाका लागि सबैभन्दा ठूलो निधि हो । आँचल यस्तो अमूल्य चिज हो, जसलाई बाँधिएमा खोइँछ र खोलेमा आँचल हुन्छ । खोइँछमा प्रमुख रूपले प्रदान गरिने धानलाई अन्नपूर्णा देवीको प्रतीक मानिन्छ, जसको अभिप्राय अन्नको अभाव कहिल्यै नहोस् भन्ने हो । दुबोलाई भगवान् शिव र विष्णुको प्रतीक मानिन्छ, जसको अर्थ ईश्वरको अनुकम्पा सधैं रहिरहोस् भन्ने हो । तयस्तै, बेसारलाई विष्णुको र सिन्दूरलाई सौभाग्यको प्रतीक मानिएको छ ।
त्यसो त मिथिलाञ्चलमा महिलाले माइतीबाट ससुराली (घर), ससुरालीबाट माइती, एक स्थानबाट अर्को स्थान जाने बेलामा पनि खोइँछ भर्ने प्रचलन रहेको पाइन्छ । यो विधि कुलदेवता र देवीको मन्दिरमा गरिन्छ । कुलदेवता र देवीको मन्दिरमा खोइँछ भर्नुको अर्थ कुलदेवता र देवीलाई साक्षी राखी सौभाग्यको आराधना र सङ्कल्प गर्नु हो ।
खोइँछ भर्ने प्रचलन अनादिकालदेखि रहिआएहेको मानिन्छ । माता सीता र सावित्रीले पनि खोइँछ भर्ने विधि गरेको जनधारणा पाइन्छ । प्राचीनकालमा छोरीलाई घरबाट बिदाइ गर्ने बेलामा आमाले आँचलभर खोइँछ भरी बिदा गरेको र छोरीको घरमा अन्नपूर्णाको बास होस् भनी कामना गरेको प्रसङ्ग पनि जनमानसमा पाइन्छ ।
यसैबीच, देवी दुर्गाका नवनिर्मित प्रतिमाहरूमा आँखा उघार्ने विधि समेत सम्पन्न गरिएको छ । मिथिलामा माटोबाट बनाइएका देवी दुर्गाको प्रतिमामा सप्तमीका दिन बेलको पातको डाँठबाट आँखा उघार्ने विधि सम्पन्न गर्ने चलन छ ।
