हिन्दू संस्कृति र परम्परा बोकेका ऐतिहासिक पधेरा तथा नौला सरक्षंण र संवद्र्धनका अभावमा लोप भएको स्थानीयबासी बताउँछन् । डडेल्धुरालगायत सुदूरपश्चिमका पहाडी जिल्लाका गाउँ बस्तीमा आधुनिक खानेपानीका धारा निर्माण भएपछि पुराना धारा तथा नौला जीर्ण बनेका रुपाल–८ का लोकराज भट्टले बताए।

प्राचीनकालमा निर्माण भएका पधेराको प्रयोग नहुँदा जीर्ण भई लोप हुने अवस्थामा पुगेको अजयमेरु–७ स्थित समैजी प्रावि हाटका शिक्षक तेजबहादुर रावतले बताए । कुन समयमा कसले निर्माण गर्यो भन्ने एकीन नभएता पनि धेरै पहिले निर्माण भएको हुन सक्ने र बाबु बाजेले पनि तीनै पधेराबाट पानी पिउने गरेको सदाशिव प्रावि रुपालका प्रअ टङ्कप्रसाद जोशी बताए ।

विभिन्न स्थानमा रहेका कतिपय पुराना पधेरा तथा नौलाको मुहार फेरि आधुनिक किसिमले निर्माण गरिएको छ भने केही भने सरंक्षण को अभावमा जीर्ण भई लोप भइसकेका छन ।

धार्मिक मान्यताअनुुसार पनि डडेल्धुरालगायत सुदूरपश्चिममा गौरा पर्वका बेला नौला तथा पधेराको पूजा गरिने प्रचलन रहेको अमरगढी–७ पोखराका पण्डित धर्मराज जोशीले बताए। हिन्दू संस्कृतिमा विवाहको दिनमा पनि नौलाको पूजा गरिने हुँदा यस्ता ऐतिहासिक वस्तुको सरंक्षण गरिनुपर्ने पण्डित जोशीको भनाइ छ ।

मौसमअनुसार नौला तथा पधेरामा पानीको तामक्रम पनि परिवर्तन हुने हुँदा गर्मी समयमा चिसो र हिउँदमा तातो पानी हुने जनविश्वास रहेको छ ।

जीर्ण बन्दै गएका पधेरा तथा नौलाको संरक्षण नगर्ने हो भने कथामा मात्रै सीमित रहने सर्वसाधारणको भनाइ छ । हालसम्म जिल्लामा यस्ता पुराना तथा ऐतिहासिक पधेरा तथा नौलाको गणना नभएको जिविसले जनाएको छ । रासस