भनिन्छ, बूढो बाउको काँधमा जवान छोराको लाश असाध्यै पीडादायी हुन्छ । तर, बाउहरुले आफ्ना छोराहरुको लाशसम्म पनि देख्नै पाएनन् । मानिसका जीवनमा अनेकौं आरोह–अवरोह र सुख–दुःखका पलहरु आउँछन् । हरेक मानिसलाई आफैंले पाएको पीडा र चोट ठूलो लाग्छ । तर, पीडाको कुनै साइज हुँदैन, पीडा पीडा नै हो ।

तर कोही पीडासँग जुध्न नसकेर भाग्छन् त कोही पीडासँगै लड्दै, नुनीनो आँशुलाई पुछ्दै संघर्षमा जुट्छन् । नेपालमा भएको जनयुद्धका क्रममा कयौं यस्ता घटना छन्, जसले हामीलाई सोच्न विवश बनाइदिन्छ । कयौं यस्ता पात्र छन्, जसले पीडा र दुःखका पहाड उचालेका छन् ।

यस्तै एक पात्र हुन् तत्कालीन नेकपा (माओवादी) को विद्यार्थी संगठनमा २०५५ मा आबद्ध भएका झापाका वीरेन्द्र बस्नेत । वीरेन्द्र बस्नेत यतिबेला विद्यार्थी संगठन अखिल (क्रान्तिकारी) को महासचिव छन् । उनले ४३ महिना जेलमा ज्यादै कष्टपूर्ण दिनहरु बिताए । एक भाइ र एक दाजुलाई सेनाले हिरासतमै मारिदिए । यस्तो छ उनको युद्ध र जेलजीवनको कहालीलाग्दो वर्णन । उनी भन्छन्–

म २०५५ सालमा झापाको हिमालयन माविमा कक्षा ९ मा पढ्थें । मलाई माओवादी भनेको खासै थाहा थिएन । तर, माओवादीले राजालाई हटाउन बन्दुक बोक्यो भन्ने चाहिँ सुनेको थिएँ । म पनि माओवादीको विद्यार्थी संगठनमा आबद्ध भएँ तर गोप्य रुपमा ।

२०५७ सालमा म काठमाडौं आएँ उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि । मलगायत साथीहरु काठमाडौंका भित्ताहरुमा वालपेन्टिङ गर्दै थियौं । शाही शासनविरुद्ध अर्थात् तत्कालीन व्यवस्थाविरुद्ध । त्यतिबेला विद्यार्थीलाई खासै केही गरिँदैनथ्यो तर कडा निगरानी चाहिँ राखिन्थ्यो । पोस्टर टाँस्दै जाँदा २०५७ मंसिर १८ मा मलाई घट्टेकुलोबाट प्रहरीले गिरफ्तार गर्‍यो ।

त्यसपछि हुनमानढोकामा ७ दिन राखियो । एक हप्तापछि तारेखमा रिहा गरियो । ७ दिन राख्दा मलाई निकै यतना दिइयो, शरीरभरि डामैडाम । त्यतिञ्जेलसम्म मलाई राजनीतिबारे खासै चासो थिएन । त्यो घटनाले मेरो सोचाइ र जीवन बदलिदियो । त्यसपछि मैले पूर्णकालीन कार्यकर्ता बन्ने निधो गरें ।

मेरो पहिलो भेट साधुराम देवकोटासँग भयो । म उहाँलाई दाइ भन्थें । उनैले मलाई पूर्णकालीन सदस्य बनाए । पछि सेनाले उहाँको हत्या गर्‍यो । त्यसपछि सरकार र माओवादीबीच वार्ता भयो । हामी काठमाडौंमै थियौं । २०५८ पुस ११ मा युद्धविराम भङ्ग भयो ।

पुस १४ गते मेरो जन्मदिन थियो । जन्मदिन मनाउन भनेर दिदीले मलाई बोलाउनुभयो । म राति लुकेर गएँ । त्यही दिन प्रहरीले छापा हानेर भाइ धीरेन्द्र र मलाई मैतीदेवीबाट पक्राउ गर्‍यो । आफ्नै जन्मदिनमा पक्राउ हुँदा मन निकै दुख्यो । लाग्यो, म कस्तो अभागी रहेछु । तर, भाइलाई चाहिँ नलगिदिए हुन्थ्यो भन्ने मनमा थियो । भाइ र मलाई कमलपोखरी लगियो । २ दिन राख्यो कमलपोखरीमा । त्यसपछि हुनुमानढोका लगेर १ महिना राख्यो । त्यसपछि भद्र बन्दीगृहमा चलान गरियो ।

भद्र बन्दीगृहमा म र भाइ सबैभन्दा कान्छा बन्दी भयौं । त्यहाँ कान्छो बन्दीलाई सबैले भाञ्जा भन्दा रहेछन् । मलाई सबैले भाञ्जा–भाञ्जा भनेर बोलाउँथे । जेल पुगेपछि मजस्तै अन्य माओवादी भेटिए । हामीलाई प्रहरीका अफिसरले बेला–बेला ‘साले माओवादीका छाउरा’ भन्थे ।

त्यतिबेला आतंककारी तथा विध्वशांत्मक सजाय अध्यादेश अनुसार ३ महिनाभन्दा बढी जेलमा राख्न पाइँदैनथ्यो । तर, हामीलाई ३ महिनामा छुट पुर्जी दिइन्थ्यो र गेटबाट समातेर फेरि जेल चलान गरिन्थ्यो । फेरि हुनमानढोका लगियो मलाई । त्यतिबेला मेरा आफ्नै दाइ पुष्प बस्नेतलाई पनि समातिसकेको थियो प्रहरीले । दाइलाई केन्द्रीय कारागारमा राखिएको थियो ।

२०५९ मा सरकार र माओवादीबीच दोस्रो वार्ता भयो । दोस्रो वार्ताको वातावरण बनाउने क्रममा सबै बन्दीलाई छाड्ने सहमति भयो । र, हामी तीनै भाइ चैत ११ गते एकै दिन छुट्यौं । त्यसपछि फेरि वार्ता भङ्ग भयो । छुटेपछि दाइ पुनः संगठनमा सक्रिय हुनुभयो ।

भदौ ११ गते सादा पोशाकका सुरक्षाकर्मीले मलाई फेरि कपनबाट पक्राउ गरे । त्यसपछि मलाई प्रहरी तालिम केन्द्र महाराजगञ्ज लगियो । त्यो मेरो तेस्रो गिरफ्तारी थियो । त्यतिबेला मलाई निकै भयानक यातना दिइयो । संयोगले त्यही दिन बानेश्वरमा सेनाका जर्नेल किरण बस्नेतको गोली हानी हत्या गरिएको थियो ।

मलाई प्रहरीले पिट्दै भन्थे– ‘साला भन् किरण बस्नेतलाई तैंले नै होइनस् गोली हानेको ?’ मलाई ७ दिन राखियो । मेरा हात–खुट्टा बाँधेर टाउको तल पारी पिटिन्थ्यो । बेला–बेला करेन्टको झड्का दिन्थे ।

एक हप्तापछि मलाई अन्यत्रै लगियो, आँखामा कालो पट्टी र उल्टो हात बाँधेर । मलाई कहाँ लगियो ? थाहै भएन । पानी परेजस्तो थियो । मलाई एकाएक चिसो सिमेन्टमा लडाइयो । त्यहाँ को छ, केही थाहा थिएन । ३ दिनपछि एक जना छटपटाएको आभाष भयो मलाई । पछि थाहा भयो– ती व्यक्ति कृष्ण केसी रहेछन् । उनलाई मरणासन्न हुनेगरी यातना दिइएको रहेछ ।

मलाई बाँचेर फेरि यो रंगीन दुनियाँमा फर्कंने कल्पनासम्म थिएन । हात उल्टो फर्काएर बाँधिएको हुन्थ्यो, आँखादेखि घाँटीसम्म छोप्ने कालो पट्टी । खाना खाने बेला मात्र हात खोलिन्थ्यो । तर, खाना अलिकति हुन्थ्यो, त्यही ५–६ गाँस मात्र । दालको पानी दिन्थे । भोकले सताउँथ्यो । उनीहरुले खाना पस्कने बेला वा दिने बेला भुइँमा खसेको सिता पनि टिपेर खाइन्थो । खानाचाहिँ १२ घन्टाको फरकमा दिन्थ्यो ।

दिशा–पिसाप लागे पनि उनीहरुले ट्वाइलेट लगिदिँदैनथे । जति बेला उनीहरुलार्इ मन लाग्यो, लग्थे । धेरै पटक र कपडामै दिशापिसाब भयो । त्यही दिशा गरेको कपडामै सुतिन्थ्यो । तर, सुत्न दिँदैनथे । सुत्छन् र आराम हुन्छ भनेर एक घन्टा उभ्याइन्यो र एक घन्टा बस्न लगाइन्थ्यो । यस्तो क्रम धेरै महिना चल्यो ।

एक दिनको कुरा, एक्कासि चिच्याएको आवाज सुनें । यो चिच्याहट धेरैबेर आइरह्यो । लाग्यो, कोही नयाँ मान्छे ल्याए राक्षसहरुले । त्यतिबेलै एक जना जवान आएर सोधे– ए पुष्प बस्नेतलाई चिन्छस् ? मैले भनें– हो, मेरो दाइ हो । त्यो चिच्याउने व्याक्ति पनि पुष्प दाइ नै रहेछन् । केही समयपछि एक जना अफिसर भित्र आयो । हिरासतमा हामीलाई नाम होइन नम्बरबाट बोलाइन्थ्यो । मेरो नम्बर २२ थियो । र, मलाई कोठाबाट बाहिर निकालियो ।