ठाडो खेल निहुरिएर र गीतमा लय हालेर खेल्नुपर्ने भए पनि हाल गीत–नृत्यको शैली नै फरक गरेर विकृत पारिएको छ । “यस खेलको खेल्ने तरिका ठाउँअनुसार फरक हुने गरेको भए पनि मौलिक शैली परम्परागत नभएर आधुनिक हुन थालेको छ” उनले भनिन्– “डेउडामा मायापिरतीका कुरालाई बढी महत्व दिइने भएको हुँदा विगतमा समाजमा यसलाई बढी महत्व दिइँदैनथ्यो ।”

उनले भनिन्– “देउता र वीरवीराङ्गनाका गीतिकथालाई बढी महत्व दिइन्थ्यो । डेउडा लुकीछिपी खेतमा र वन क्षेत्रमा युवायुवतीले खेल्ने गर्दथे । हाल त्यसको ठीक उल्टो भएको छ ।”

“गौराले माइतबाट ल्याइएको कोसेलीका बारेमा वर्णन गरिएको ‘रन्झनिया’ गीतमा गहना र पहिरनको वर्णन गरिन्थ्यो”, पदमनाथ योगीले भने– “हाल त्यो गीत कम मात्रै सुन्न पाइन्छ ।” फाग मांगलिक कार्यका लागि र अठेबाली अष्टमीका दिन महिलाले हातको पाखुरामा समातेर लय हालेर गाइने गीत हो । ती गीतको परम्परागत मौलिकता खस्कँदै जाँदा हेर्न र सुन्नमा खासै उत्सुकता नहुने गरेको उनको भनाइ छ ।

‘गौराका फाग’, ‘अठेबाली,’ ‘ठाडोखेल’ काव्यात्मक लोककथन विशुद्ध डोटेली भाषाका रचना भएकाले यसको संकलन र लेखन गरेर भविष्यको पुस्ताका लागि जीवन्त राख्नुपर्ने सामाजसेवी शेरबहादुर साउदले बताए । गौरा गीत मनोरञ्जनका लागि मात्र नभएर सामाजिक उत्थानलाई निरन्तरता दिने, पारस्परिक सद्भाव बढाउने, धार्मिक भावना जागृत गर्ने, लैङ्गिक समानताको पाठ सिकाउने, जातीय विभेद हटाउन सहायक रहेकाले यसको जगेर्नाका लागि सुदूरपश्चिमको बौद्धिक जमातले आगाडि सर्नुपर्ने विचार उनले व्यक्त गरे ।

“ठाडो खेल खेल्दा होस् वा डेउडा खेल्दा होस् यस पर्वमा जातीय विभेद गरिँदैन” साउदले भने– “यस्तो संस्कृतिलाई सरकारी तवरबाट समेत बढावा दिनुपर्छ ।” पश्चिमा संस्कृतिको सिको गर्दै गौराका मौलिक गीतलाई बंग्याएर अर्कै तरिकाले उच्छृङ्खलता प्रस्तुत गरेर बजारमा एल्बम ल्याउने प्रचलन बढ्दै गएका कारण गौराका गीतको मौलिकता हराउन थालेको राघव अवस्थीले बताए ।

डेउडामा पहिला मायाप्रीतिका कुरालाई बढी महत्व दिइने गरेको उल्लेख गर्दै शिक्षक अवस्थीले भने– “हाल मायापिरतीसँगै राजनीतिक व्यङ्ग, जातीय सद्भाव, चेतनामूलक सन्देशका लागि डेउडा प्रयोग हुन थालेकाले छ, यो सकारात्मक छ ।”